 |
| Fuller’s Earth |
मुलतानी माती, ज्याला फुलर्स अर्थ म्हणूनही ओळखले जाते. खरेतर ही खनिजे समृद्ध नैसर्गिक चिकणमाती आहे आणि शतकानुशतके स्किनकेअरमध्ये आणि सौंदर्यप्रसाधनांमध्ये लोकप्रिय घटक आहे. मुलतानी मातीचा जगभरात सौंदर्य आणि निरोगीपणासाठी मोठ्या प्रमाणावर वापर केला जातो. शतकानुशतके आयुर्वेदिक औषध आणि नैसर्गिक उपचारांमध्ये मुलतानी माती एक प्रमुख घटक आहे. मुलतान, पाकिस्तान येथून उद्भवलेली ही नैसर्गिक मातीची पावडर खनिजांनी समृद्ध आहे आणि तिचे त्वचा, केस आणि एकूण आरोग्यासाठी असंख्य उपयोग आहेत. या नैसर्गिक मातीच्या अष्टपैलू उपयोगांवर गोष्टीच्या स्वरूपात माहिती दिली आहे.
{tocify} $title={Table of Contents}
‘‘तिसर्‍या मजल्यावरील त्या फ्लॅटच्या बाल्कनीकडे बघा, काय दिसते ते?’’
सर्वांनी क्षणार्धात आपापल्या नजरा तिकडे वळविल्या,त्या बाल्कनीत पांढर्‍या रंगाचा चेहर्‍यावर लेप लावलेली एक तरूणी कानात हेडफोन लावून गाणे ऐकत होती. ते बघून चिंगी म्हणाली,
‘‘अरे ती तर मोनालीताई आहे. चेहर्‍यावर बहुधा तिने मुलतानी मातीचा लेप लावला असावा, त्यात काय एवढे, ती बर्‍याचवेळा असा लेप लावून बाल्कनीत बसते.त्वचेची चकाकी आणि चेहर्‍याचे सौंदर्य वाढविण्यासाठी असा लेप लावला जातो, नाही का जगत?’’
आता सर्वांच्या नजरा जगतकडे वळल्या. जगतने क्षणभर विचार केला आणि तो म्हणाला,
‘‘चिंगीचे म्हणणे बरोबर आहे, ही एक सामान्य बाब आहे.मुलतानी माती हा एक मातीचाच प्रकार आहे, अशी माती दुकानांमध्ये सर्वत्र उपलब्ध आहे. या मातीचा लेप त्या मोनाली ताईने चेहर्‍यावर लावला आहे. खरेतर हा मडथेरपीचाच प्रकार आहे.या थेरपीनुसार रूग्णाला मड पॅक दिला जातो.त्यामुळे त्वचेवर सुरकुत्या येत नाहीत. त्वचेवर नवा तजेला आणि चमक येते. तसेच चिखलाद्वारे शरीराला मसाज केल्यास तणाव मुक्त होता येते. रक्ताभिसरण सुरळीत होते. असा मसाज नियमित केल्यास ब्लड प्रेशर नियंत्रित होते.शारिरीक वेदना असल्यास त्या बर्‍या होतात. शरीराच्या स्नायूंना आराम मिळतो आणि शरीराचा लवचिकपणा कायम राखता येतो. इतर अनेक उपाय करून तणाव आणि डोकेदुखीपासून मुक्तता न मिळणार्‍या रूग्णांना चिखलाचा बॉडी मसाज उत्तम पर्याय समजला जातो. तसेच या मसाजमुळे डिप्रेशन पासून दूर राहता येते आणि शराराची रोगप्रतिकारक शक्तीही मजबूत बनते.’’
‘‘पण मी तर याबद्दल पहिल्यांदाच ऐकत आहे.’’गुंजनने प्रश्न विचारला.
‘‘खरे तर मड थेरपी ही नवीन थेरपी नाही. काही देशांमध्ये अनेक वर्षांपासून चिखलाद्वारे विशिष्ट उपचार केले जातात, तर काही देशांमध्ये विशिष्ट सण साजरे करतांना एकमेकांवर चिखल फेकण्याची प्रथा आहे. काही पर्यटन स्थळांच्या ठिकाणी चिखलात डुबकी मारण्याची प्रथा आहे. दक्षिण कोरियाची राजधानी सेऊलमध्येही जुलै महिन्यात चिखल महोत्सव आयोजित करण्यात येतो.आपल्या देशातही चिखलांसबंधी उपचार आणि विशिष्ट रिवाज पाळले जातात. त्यात त्वचेवर निखार आणण्यासाठी मुलतानी मातीचा लेप लावणे आपल्या देशात लोकप्रिय आहे. दक्षिण भारतातील काही राज्यांमध्ये आरोग्य विद्येचा एक भाग म्हणून मड थेरपी स्विकारली गेली आहे. तसेच पूर्व भारतातील बिहार, ओडिशा आणि पश्‍चिम बंगाल राज्यात चिखलासंबधी असलेले काही उत्सव साजरे केले जातात.’’
‘‘मी पण आता चेहर्‍यावर मुलतानी मातीचा लेप लावण्याच्या विचारात आहे,’’ चिंगीने सर्वांना सुचित केले.
‘‘नक्की लाव, मात्र तो लेप कसा लावतात, ते मोनाली ताईकडून शिकून घे.’’असा सल्ला जगतने दिला आणि तो गणपती बाप्पा की जय असे म्हणून आजची चर्चा संपविणार, तेवढ्यात सतीष म्हणाला, ‘‘चेहर्‍यावर लेप लावण्या अगोदर आम्हा सर्वांना सुचित मात्र नक्की कर, नाहीतर आम्हला वाटेल की अपार्टमेंटमध्ये झॉम्बी शिरला.’’
हे ऐकताच सर्वजण हसत सुटले, इतक्या मोठ्याने हसले की तिसर्‍या मजल्यावरील मोनालीचे लक्ष त्यांच्या कडे गेले, ही बच्चे कंपनी बहुधा माझ्याकडेच बघून हसत असावी, असा तिने विचार केला आणि ती घरात पळाली.
जगतने वरील गोष्टीत मुलतानी मातीचे काही उपयोग स्पष्ट केले आहेत. मुलतानी मातीचे अजुनही काही उपयोग सर्वश्रूत आहेत, ते खालील प्रमाणे-
१. त्वचा स्वच्छ करणे आणि एक्सफोलिएशन (Skin Cleansing and Exfoliation)
- डीप क्लीनिंग: Deep Cleansing
मुलतानी मातीमध्ये उच्च शोषण्याची क्षमता आहे जी त्वचेतील अशुद्धता आणि अतिरिक्त तेल बाहेर काढते, विशेषत: तेलकट आणि मुरुमांच्या प्रवण त्वचेसाठी ते एक उत्कृष्ट क्लिन्झर बनवते. हे छिद्रांमध्ये खोलवर प्रवेश करते, त्यांना बंद करते आणि घाण आणि काजळी प्रभावीपणे काढून टाकते.
- एक्सफोलिएटिंग डेड स्किन: Exfoliating Dead Skin
एक्सफोलिएशन ही तुमच्या त्वचेच्या बाहेरील थरातून मृत त्वचेच्या पेशी काढून टाकण्याची प्रक्रिया आहे. एक्सफोलिएशनमुळे तुमच्या त्वचेतील घाणांचे थर काढून तुमची त्वचा चमकदार होण्यास मदत होते आणि तुमच्या त्वचेची काळजी घेणारी उत्पादने तुमच्या त्वचेत खोलवर प्रवेश करू शकतात.योग्य रीतीने न केल्यास ते चांगल्यापेक्षा जास्त नुकसान करू शकते. जर तुम्हाला त्वचा एक्सफोलिएट करायची असेल, तर ते सुरक्षितपणे करणे महत्त्वाचे आहे जेणेकरून ते तुमच्या त्वचेला इजा होणार नाही आणि लालसरपणा किंवा मुरुमांचा त्रास वाढणार नाही. मुलतानी मातीची दाणेदार पोत सौम्य एक्सफोलिएटर म्हणून कार्य करते जे त्वचेच्या मृत पेशी काढून टाकते आणि नितळ, मऊ पोत वाढवते. ही नैसर्गिक एक्सफोलिएशन प्रक्रिया निस्तेज त्वचा उजळण्यास आणि संध्याकाळी त्वचा टोन आउट करण्यात मदत करते.
२. पुरळ आणि डाग उपचार (Acne and Blemish Treatment)
- मुरुम आणि पिंम्पल्स कमी करते: Reduces Acne and Pimples
मुलतानी मातीतील बॅक्टेरियाच्या वाढीस प्रतिबंध करणारा पदार्थ गुणधर्म मुरुम आणि पिंम्पल्स कमी करण्यासाठी उपयुक्त ठरतात. ते जास्तीचे तेल शोषून घेते, जे मुरुमांचे मुख्य कारण आहे, तसेच त्वचेला सुखावते.
- चट्टे आणि डाग फिके करून चेहरा उजाळणे: Lightens Scars and Blemishes
मुलतानी मातीच्या नियमित वापरामुळे त्वचा उजळवणार्‍या गुणधर्मांमुळे चट्टे आणि डाग कमी होण्यास मदत होते. हे लिंबाच्या रसामध्ये मिसळले जाऊ शकते, ज्यामध्ये व्हिटॅमिन सी आहे.
३.तेलकट त्वचेसाठी तेल नियंत्रण (Oil Control for Oily Skin)
- अतिरिक्त तेल नियंत्रित करते: Controls Excess Oil
तेलकट त्वचेसाठी मुलतानी माती हा एक उत्कृष्ट उपाय आहे, कारण ते सेबम उत्पादन संतुलित करण्यास मदत करते. आठवड्यातून एक किंवा दोनदा मुलतानी मातीचा फेस पॅक लावल्याने त्वचा मॅट राहते आणि तेलकट चमक टाळता येते.
- छिद्रे कमी करते: Minimizes Pores
तेल नियंत्रित करून, मुलतानी माती मोठ्या छिद्रांचे स्वरूप देखील कमी करते, परिणामी त्वचेचा पृष्ठभाग गुळगुळीत होतो.
४. कूलिंग आणि सुखदायक गुणधर्म (Cooling and Soothing Properties)
- जळजळ कमी करते: Cools Down Inflammation
मुलतानी माती ही चिकणमाती त्याच्या शीतकरण प्रभावासाठी ओळखली जाते, ज्यामुळे जळजळ झालेल्या किंवा सूजलेल्या त्वचेसाठी ती आदर्श बनते. उन्हाळ्यात उष्णतेतील पुरळ किंवा उन्हात जळलेली त्वचा शांत करण्यासाठी हे विशेषतः उपयुक्त आहे.
- लालसरपणा कमी करते: Reduces Redness
मुलतानी माती लागू केल्यावर, ते एक शांत प्रभाव प्रदान करते ज्यामुळे लालसरपणा आणि त्वचेची संवेदनशीलता कमी होते. ते गुलाब पाण्यात मिसळून खराब (इरीटेडेड) त्वचेसाठी एक प्रभावी पॅक तयार करू शकतो.
५. रक्त परिसंचरण सुधारणे (Improving Blood Circulation)
- रक्त प्रवाह उत्तेजित करते: Stimulates Blood Flow
मुलतानी माती फेस पॅक लावल्याने त्वचेला हळूवारपणे मसाज होतो आणि रक्ताभिसरणाला चालना मिळते. हे त्वचेच्या पेशींना अधिक ऑक्सिजन पुरवण्यात मदत करते, ज्यामुळे त्वचा निरोगी आणि अधिक तेजस्वी दिसते.
६. स्काल्पच्या समस्यांवर उपचार करणे (Treating Scalp Issues)
- कोंडा साठी उपाय:Remedy for Dandruff
मुलतानी माती, टाळूवर लावल्यास डोक्यातील कोंडा आणि खाज सुटण्यास मदत होते. ते जास्तीचे तेल शोषून घेते, टाळू स्वच्छ ठेवण्यास आणि फ्लेक्सपासून मुक्त होण्यास मदत करते.
- केस साफ करणारे: ( Cleansing Hair)
नैसर्गिक शैम्पू म्हणून वापरल्या जाणार्‍या, ते नैसर्गिक तेल काढून टाकल्याशिवाय टाळू पूर्णपणे स्वच्छ करते. हे विशेषतः तेलकट केस किंवा टाळूच्या समस्या असलेल्या लोकांसाठी उपयुक्त आहे, कारण ते सेबम पातळी संतुलित करण्यास मदत करते.
७. वृद्धत्वविरोधी फायदे (Anti-Aging Benefits)
- त्वचा घट्ट करते: Tightens Skin
मुलतानी मातीचा नियमित वापर त्वचा मजबूत करण्यास, बारीक रेषा आणि सुरकुत्या कमी करण्यास मदत करू शकतो. त्याचे नैसर्गिक घट्ट प्रभाव आहेत, जे मध किंवा दुधासारख्या घटकांसह एकत्रित केल्यावर, तरुण, टोन्ड त्वचा राखण्यास मदत करू शकतात.
-त्वचेची लवचिकता सुधारते: Improves Skin Elasticity
मुलतानी माती त्वचेची लवचिकता वाढवते त्वचेचा पोत राखण्यास मदत करते.
८. घरगुती फेस पॅक आणि मास्कमध्ये वापर (Use in Homemade Face Packs and Masks)
- ग्लोइंग स्किनसाठी मुलतानी माती फेस पॅक: Multani Mitti Face Pack for Glowing Skin
मुलतानी माती, हळद आणि चंदन पावडर यांचे मिश्रण तुमच्या त्वचेला नैसर्गिक चमक देऊ शकते.
- अँटी-ऍक्ने पॅक: Anti-Acne Pack
मुलतानी मातीत कडुलिंबाची पावडर आणि चहाच्या झाडाच्या तेलाचे काही थेंब मिसळून एक शक्तिशाली अँटी-एक्ने पॅक तयार करू शकतो.
- अँटी-टॅन पॅक: Anti-Tan Pack
दही आणि लिंबाच्या रसाचे काही थेंब मिसळल्यास, मुलतानी माती टॅनिंग काढून टाकण्यास आणि त्वचा उजळ करण्यास मदत करू शकते.
मुलतानी माती वापरण्यासाठी सुरक्षितता टिपा
- पॅच टेस्ट: संपूर्ण चेहर्‍यावर लावण्यापूर्वी पॅच टेस्ट करा, कारण काही लोक ते संवेदनशील असू शकतात.-कोरड्या त्वचेसाठी नाही: ते तेलकट किंवा कॉम्बिनेशन स्किनसाठी सर्वात योग्य आहे. कोरडी किंवा संवेदनशील त्वचा असलेल्या लोकांनी जास्त कोरडेपणा टाळण्यासाठी दूध, मध किंवा कोरफड सारखे मॉइश्चरायझिंग घटक घालावे.
- वारंवारता: आठवड्यातून एकदा किंवा दोनदा ते वापरणे योग्य आहे. अतिवापरामुळे त्वचेची नैसर्गिक तेल निघून जाते.
निष्कर्ष
मुलतानी माती हा एक बहुमुखी नैसर्गिक घटक आहे जो त्वचा, केस आणि टाळूसाठी फायदेशीर आहे. एक्सफोलिएटिंग आणि डीप क्लींजिंगपासून ते कूलिंग आणि बॅलेन्सिंगपर्यंत, हे वेगवेगळ्या प्रकारच्या त्वचेसाठी विविध प्रकारचे फायदे प्रदान करते. तुम्ही तुमच्या स्किनकेअर रूटीनमध्ये नैसर्गिक उत्पादने जोडण्याचा विचार करत असाल किंवा त्वचेच्या समस्यांचे व्यवस्थापन करण्यासाठी उपाय शोधत असाल, मुलतानी माती ही एक मौल्यवान जोड ठरू शकते.