 |
| Hydrate for Health: Why Water is Essential for Wellness |
मानवी शरीराच्या सुमारे ६०% भाग असलेल्या, शारीरिक आणि मानसिक आरोग्य राखण्यासाठी पाणी मूलभूत आहे. पचनास मदत करण्यापासून ऊर्जा वाढवण्यापर्यंत, आपल्या शरीराचे कार्य सुरळीतपणे चालते याची खात्री करण्यासाठी पाणी महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावते. तरीही, त्याचे महत्त्व असूनही, बरेच लोक हायड्रेटेड राहण्याच्या साध्या परंतु गहन प्रभावाकडे दुर्लक्ष करतात. हा लेख पाण्याच्या उल्लेखनीय आरोग्य फायद्यांचा शोध घेतो, निरोगी आणि संतुलित जीवन जगण्यासाठी पाणी का अपरिहार्य आहेत यावर प्रकाश टाकतो. तुम्ही तुमच्या त्वचेचे आरोग्य सुधारण्याचे, पचन सुधारण्याचे किंवा फक्त अधिक उत्साही वाटण्याचे ध्येय ठेवत असलात तरीही, पाण्याची शक्ती समजून घेणे हे इष्टतम आरोग्य आणि चैतन्य या दिशेने एक पाऊल आहे.
{tocify} $title={Table of Contents}
वॉटर वर्क्स वंडर्स: हायड्रेशनने तुमचे आरोग्य वाढवा
‘‘अरे जगत, जरा येतो का आमच्याकडे? एक समस्या आहे.’’शरदच्या आईने फोनवर विनंती केल्यावर जगत तातडीने वरच्या मजल्यावरील शरदच्या फ्लॅटमध्ये पोहोचला.तेथे गेल्यावर जगतला कोणतीही समस्या दिसली नाही. शरदचे आजी-आजोबा टी.व्ही.बघत होते. शरद त्याच्या छोट्या बहीणीसोबत खेळत होता. जगतला बघताच शरदच्या आईने त्याला बसायला सांगितले आणि शरदलाही त्याच्यासोबत बसायला सांगितले. शरदची आई म्हणाली,
‘‘ जगत तुला माहीत आहेच की मागच्या महिन्यात शरदचे आजोबा उन्हात फिरल्यावर त्यांना जुलाब सुरू झाले होते. उन्हामुळे आणि जुलाबामुळे त्यांच्या शरीरातील पाण्याचा अंश कमी झाल्यामुळे त्यांना दवाखान्यात ऍडमीट करावे लागले होते. तब्बल २७ सलाईन पूर्ण केल्यावर त्यांना बरे वाटायला लागले. एवढं घडून सुद्धा हा शरद बघ, प्रचंड उन्हाळा सुरू असतांनाही पुरेसे पाणी पीत नाही.’’
जगतने शरदकडे नाराजीने बघितले, जगत काही बोलण्याच्या आत शरद म्हणाला,‘‘ तस नाही, मी अधुन-मधून एक-दोन घोट पाणी पीत असतो.मला काही होणार नाही.जेवण करतोय ना, वेळेवर. पाण्यामध्ये अस काय असत की पाणी पिणे एवढे महत्त्वाचे आहे?’’
जगतने शरदचे म्हणणे शांतपणे ऐकले आणि त्याने पाण्याचे महत्त्व वैज्ञानिक दृष्टीने सांगण्यास सुरूवात केली,‘‘खरेतर पाण्याविना सजीव फार काळ जगू शकत नाही. कारण सजीवांमध्ये फार मोठ्या प्रमाणावर पाणी सामावलेले असते.प्राण्यांच्या शरीरात सुमारे ७० टक्के भाग पाण्याने व्यापलेला असतो. प्राण्यांच्या शरीरातील पेशीत पाण्याचा अंश सुमारे ६० टक्के इतका असतो. प्रवाहिता आणि अनेक पदार्थ विरघळून घेण्याची क्षमता म्हणजेच उत्तम द्रावकता हे पाण्याचे दोन गुणधर्म सजीवांच्या जीवनक्रमात महत्त्वाचे कार्य करतात.’’
जगतकडून दिली जाणारी पाण्याच्या उपयोगतेची माहिती घरातील सर्वजण मन लावून ऐकत होते, प्रवाहिता आणि द्रावकता असे काही शब्द जगतने सांगितल्यामुळे शरदच्या चेहर्‍यावर प्रश्‍नचिन्ह दिसायला लागले, हे ओळखून जगत पुढे म्हणाला,
‘‘ अन्नाचे पचन झाल्यानंतर तयार झालेले अन्नरस शरीराच्या विविध भागांना रक्तामार्फत पुरविले जातात. शरीराला आवश्यक असलेला ऑक्सिजन वायू रक्तामार्फत शरीराच्या विविध भागांना पुरविला जातो. शरीरात तयार होणारे निरूपयोगी घटक रक्तामार्फत उत्सर्जन संस्थेकडे पोचवले जातात.शरीराचे तापमान योग्य स्तरावर राखण्याचे काम रक्तामार्फत होते. रक्तामध्ये ८० टक्के पाणी सामावलेले असते. रक्तामार्फत होणार्‍या वरील सर्व कार्यात पाण्याचा सहभाग महत्त्वाचा असतो. म्हणून जर शरीरातील पाणी कमी झाले तर वरील सर्व शरीरातील कार्यांवर परिणाम होतो आणि दवाखान्यात ऍडमीट होण्याची वेळ येते.’’
‘‘शरीरातील पाणी कमी झाले हे कसे ओळखावे.’’शरदच्या आईने एकदम योग्य प्रश्न विचारला.‘‘शरीरातील पाणी कमी झाले की शरीर बरोबर त्याची लक्षणे दाखविते. पण ही लक्षणे प्रत्येकामध्ये वेगवेगळी असू शकतात. जसे डोके दुखणे, मळमळ-उलटीसारखे वाटणे, एकदम थकल्यासारखे वाटणे, चक्कर येणे, जुलाब सुरू होणे अशी लक्षणे असू शकतात. ही लक्षणे सुरूवातीच्या स्थितीत असल्यास मीठ-साखर विरघळलेले पाणी सबंधिताला द्यावे. त्याचप्रमाणे नारळाचे पाणी किंवा भाताची पेजही दिली तरी चालते. यामुळे फरक न पडल्यास ताबडतोब डॉक्टरकडे न्यावे. स्पष्ट शब्दात सांगायचे म्हटल्यास शरीरातील पाणी कमी झाल्यावर तातडीने उपचार न केल्यास रूग्णाचा मृत्यू होऊ शकतो.’’
हे ऐकल्याबरोबर शरदने फ्रीजमधील बॉटल काढली आणि पाणी प्यायला सुरूवात केली. हे बघून सर्वांना समाधान वाटले. त्याला बघून जगत म्हणाला,
‘‘ बर का शरद, उन्हाळ्यामध्ये तहान लागो किंवा न लागो अधुन-मधून पाणी पितच रहायचे.’’
शरदने मोजक्या शब्दांमध्ये दिलेली माहिती सर्वांना आवडली. आजोबांनी तर चक्क एक पेन जगतला भेट दिला.
त्वचेपासून आत्म्यापर्यंत: पाण्याची परिवर्तनीय शक्ती
पाणी जीवनासाठी आवश्यक आहे आणि अनेक आरोग्य फायदे देते, हे जगतने जरी स्पष्ट केलेले असले तरी पाणी पिण्याचे आणखी काही आरोग्य फायदे खालील प्रमाणे आहेत:
१. शरीराला हायड्रेट करते
- हायड्रेशन म्हणजेच शरीरात पाण्याचे पुरेसे प्रमाण राखण्यासाठी पाणी अत्यावश्यक आहे, जे संपूर्ण शारीरिक कार्यांसाठी महत्त्वपूर्ण आहे. योग्य हायड्रेशनमुळे अवयव, ऊती आणि पेशी चांगल्या प्रकारे कार्य करत राहण्यास मदत होते.
२. पचनास समर्थन देते
- पिण्याचे पाणी अन्नाचे तुकडे करून पचनास मदत करते, पोषकद्रव्ये शोषणासाठी अधिक सुलभ बनवते. हे पचनसंस्था सुरळीत आणि नियमित ठेवून बद्धकोष्ठता टाळण्यास मदत करते.
३. ऊर्जा पातळी वाढवते
-निर्जलीकरणामुळे थकवा येऊ शकतो आणि ऊर्जा पातळी कमी होऊ शकते. पुरेसे पाणी पिल्याने शरीराला ऊर्जा मिळते आणि शारीरिक कार्यक्षमता सुधारते.
४. स्वस्थ त्वचेला प्रोत्साहन देते
- पाणी त्वचेला हायड्रेट ठेवण्यास मदत करते, कोरडेपणा कमी करते आणि निरोगी, चमकदार रंग वाढवते. हे विषारी पदार्थ बाहेर काढून सुरकुत्या आणि मुरुमांचे स्वरूप कमी करण्यास देखील मदत करू शकते.
५. शरीराचे तापमान नियंत्रित करते
- विशेषत: उष्ण हवामानात किंवा तीव्र शारीरिक हालचालींमध्ये शरीराचे तापमान नियंत्रित करण्यात पाणी महत्त्वाची भूमिका बजावते. हे शरीराला घाम आणि श्वासोच्छवासाद्वारे थंड होण्यास मदत करते.
६. मूत्रपिंडाच्या कार्याला समर्थन देते
- किडनीच्या आरोग्यासाठी पुरेसे पाणी पिणे आवश्यक आहे. हे मूत्रपिंडांना रक्तातील कचरा फिल्टर करण्यास मदत करते आणि मूत्रपिंडात खडे (किडनी स्टोन) तयार होण्यास प्रतिबंध करते.
७. वजन व्यवस्थापनात मदत
- वजन नियंत्रणासाठी पाणी हे प्रभावी साधन ठरू शकते. जेवणापूर्वी पाणी प्यायल्याने भूक नियंत्रित राहते आणि कॅलरीजचे प्रमाण कमी होते. हे चयापचय वाढवते, वजन कमी करण्यास मदत करते.
८. मेंदूचे कार्य वाढवते
- मेंदू सुमारे ७५% पाणी आहे, त्यामुळे संज्ञानात्मक कार्यासाठी हायड्रेटेड राहणे आवश्यक आहे. पाणी प्यायल्याने एकाग्रता, स्मरणशक्ती आणि एकूणच मानसिक कार्यक्षमता सुधारते.
९. शरीर डिटॉक्सिफाय करते
- लघवी, घाम आणि आतड्यांद्वारे शरीरातील विषारी पदार्थ बाहेर टाकण्यासाठी पाणी आवश्यक आहे. ही डिटॉक्सिफिकेशन प्रक्रिया संपूर्ण आरोग्य राखण्यास मदत करते.
१०. सांध्यांचे आरोग्य सुधारते
- पाणी सांध्यासाठी वंगण म्हणून काम करते, घर्षण कमी करते आणि सुरळीत हालचाल करण्यास अनुमती देते. संधिवात सारख्या परिस्थितीत हायड्रेटेड राहणे हे सांधेदुखी आणि जळजळ टाळण्यास मदत करते.
११. रोगप्रतिकारक शक्ती मजबूत करते
- पिण्याचे पाणी विषारी द्रव्ये बाहेर काढून रोगप्रतिकारक शक्ती मजबूत करण्यास आणि विविध अवयवांच्या योग्य कार्यास समर्थन देण्यास मदत करू शकते, जे संक्रमणांशी लढण्यासाठी आवश्यक आहेत.
१२. हृदयाचे आरोग्य राखते
- हायड्रेटेड राहिल्याने हृदयविकाराचा धोका कमी होतो. पाणी रक्ताची योग्य चिकटपणा राखण्यास मदत करते, हृदयावरील ताण कमी करते आणि रक्ताभिसरण सुधारते.
१३. डोकेदुखी थांबवते
- डिहायड्रेशन हे डोकेदुखी आणि मायग्रेनचे एक सामान्य कारण आहे. पुरेसे पाणी पिणे ही लक्षणे टाळण्यास किंवा कमी करण्यास मदत करू शकते.
१४. इलेक्ट्रोलाइट्स संतुलित करते
- सोडियम, पोटॅशियम आणि मॅग्नेशियम सारख्या इलेक्ट्रोलाइट्सचे संतुलन राखण्यासाठी पाणी महत्वाचे आहे, जे स्नायूंच्या कार्यासाठी, मज्जातंतूंचे संक्रमण आणि संपूर्ण सेल्युलर आरोग्यासाठी आवश्यक आहेत.
१५. मूड सुधारते
- डिहायड्रेशनचा मूडवर नकारात्मक परिणाम होतो आणि चिंता आणि तणावाची भावना वाढते. पुरेसे पाणी पिल्याने मूड सुधारण्यास आणि तणावाची भावना कमी होण्यास मदत होते.
अधिक पाणी पिण्याच्या टिप्स :-
- - दिवसभर हायड्रेट राहण्यासाठी पिण्याच्या पाण्याची बाटली सोबत ठेवा.
- - नियमित अंतराने पाणी पिण्यासाठी तुमच्या फोनवर अलार्म सेट करा.
- - लिंबू, काकडी किंवा पुदिना यांसारख्या नैसर्गिक चवींनी पाण्याची गुणवत्ता वाढते आणि या चवींमुळे पाणी पिण्यास प्रोत्साहन देखील मिळते.
- - पचन आणि भूक नियंत्रित करण्यासाठी प्रत्येक जेवणापूर्वी एक ग्लास पाणी प्या.
एकंदरीत आरोग्यासाठी योग्य प्रकारे हायड्रेटेड राहणे आवश्यक आहे, त्यामुळे दररोज भरपूर पाणी पिण्याची खात्री करा. वय, लिंग, वजन, क्रियाकलाप पातळी आणि हवामान यासारख्या घटकांवर अवलंबून वैयक्तिक हायड्रेशन गरजा बदलू शकतात, तरीही दररोज किमान ८ ग्लास पाणी पिण्याची शिफारस केली जाते.