 |
| Cricket IPL-2025: New Rules |
इंडियन प्रीमियर लीग (आयपीएल) २०२५ च्या हंगामात गेमप्ले वाढविणे, निष्पक्षता सुनिश्चित करणे आणि एकूण अनुभव सुधारणे यासाठी आणि मागील आव्हानांना तोंड देण्यासाठी अनेक नवीन नियम सादर केले आहेत. २४ मार्च २०२५ रोजी उपलब्ध माहिती आणि तार्किक विश्लेषणावर आधारित, मुख्य नियम बदलांचे संभाव्य फायदे आणि तोट्यांसह तपशीलवार विश्लेषण खाली दिले आहे.
चेंडू चमकवण्यासाठी लाळेच्या वापरावरील बंदी उठवली
कोरोना काळाअगोदर चेंडू चमकवण्यासाठी गोलंदाज लाळेचा वापर करीत होते. कोविड-१९ लागू झाल्यावर लाळेच्या वापरावर बंदी लावण्यात आली होती. आता आयपीएल-२०२५साठी ही बंदी उठविण्यात आली आली आहे. म्हणजेच आता गोलंदाजांना पुन्हा एकदा चेंडू चमकवण्यासाठी लाळेचा वापर करण्याची परवानगी मिळाली आहे. आयपीएल कर्णधारांशी सल्लामसलत केल्यानंतर हा निर्णय घेण्यात आला.
फायदे: चेंडूची स्थिती राखण्यासाठी केलेला लाळेचा वापर गोलंदाजांची क्षमता वाढवते, ज्यामुळे स्विंग आणि गोलंदाजी करतांना अतिंम टप्प्यात चेंडू फेकतांना विशिष्ट अशी मनगटाची हालचाल चांगली होण्यास मदत होते.
तोटे: कोविड-१९ची मार्गदर्शक तत्त्वे वापरण्यावर बंदी उठलेली असली तरी अशा प्रकारे चेंडूवर केलेला लाळेचा वापर गोलंदाज आणि क्षेत्ररक्षक यांच्यासाठी आरोग्य विषयक समस्या निर्माण करू शकतो. चेंडूवर लाळेचा वापर करण्यावर मागील काही वर्षांपासून बंदी असल्याने फलंदाजांना स्वींग प्रकारे केलेल्या बॉलींगचा सामना करण्याचा सराव नाही. त्यामुळे कमी स्विंगचा सामना करण्याची सवय असलेले फलंदाज सुरुवातीला अडचणीत येऊ शकतात. क्रिकेट हा सभ्य माणसांचा खेळ समजला जातो आणि करोडो आणि अरबो रूपये त्यावर खर्च होतात, अनेक सामने तर एकाच वेळ करोडो लोक बघत असतात, म्हणून अशा खेळात चेंडूवर लाळेचा वापर योग्य वाटत नाही. इतर कुठल्याही खेळा अशाप्रकारे लाळेचा वापर केलेला आढळत नाही.
दुसरा चेंडू नियम
रात्रीच्या सामन्यांमध्ये दवाचा परिणाम कमी करण्यासाठी, दुसर्‍या डावाच्या ११ व्या षटकानंतर पंच चेंडूची स्थिती तपासतील. जास्त दवा आढळल्यास, गोलंदाजी करणार्‍या संघाला नवीन चेंडू वापरण्याची परवानगी असेल. हा नियम दुपारच्या सामन्यांना लागू होत नाही.
फायदे: रात्रीच्या सामन्यांमध्ये दुसर्‍या डावात गोलंदाजी करणार्‍या संघाला दवाच्या परिस्थितीत ओल्या चेंडूमुळे बॉलींग करतांना गैरसोयीचा सामना करावा लागायचा. आता या ११व्या ओव्हर मध्ये मिळणार्‍या नवीन चेंडूच्या नियमामुळे दुसर्‍या क्रमाकांवर गोलंदाजी करणार्‍या संघाला याचा मोठा फायदा मिळणार आहे. अशा प्रकारे गोलंदाजांना डावाच्या मध्यात नवीन चेंडूने सुरुवात मिळेल, ज्यामुळे एकतर्फी धावांचा सामना होण्याऐवजी अधिक स्पर्धात्मक सामने होण्याची शक्यता बघायला मिळेल.
तोटे: खरेतर कोणत्याही नवीन अथवा जुन्या नियमांचा दोन्ही संघांना समान फायदा मिळायला पाहिजे. मात्र या नियमाचा सुरूवातीच्या सत्रात गोलंदाजी करणार्‍या संघाला फायदा घेता येणार नाही. या नियमामुळे दुसर्‍या सत्रात गोलंदाजी करणार्‍या संघालाच अवाजवी फायदा मिळतांना दिसतो. तसेच डावाच्या मध्यभागी नवीन चेंडू आणल्याने खेळाचा प्रवाह बदलू शकतो, ज्यामुळे फिरकीपटूंच्या तुलनेत वेगवान आक्रमणे असलेल्या संघांना फायदा होऊ शकतो.
इम्पॅक्ट प्लेअर नियम
हा नियम संघांना पाच नावाच्या पर्यायांच्या यादीतून सामन्यादरम्यान एका खेळाडूला बदलण्याची परवानगी देतो. म्हणजेच संघ सामन्यादरम्यान एका खेळाडूला बदलू शकतात, हा नियम किमान २०२७ पर्यंत लागू राहील. आणि
फायदे: यामुळे धोरणात्मक लवचिकता मिळते. अनकॅप्ड किंवा फ्रिंज खेळाडूंना त्यांचे कौशल्य दाखवण्याची संधी मिळते. पहिल्या ११ खेळाडूंमध्ये स्थान न मिळवणार्‍या उदयोन्मुख खेळाडूंना खेळण्याच्या अधिक संधी उपलब्ध होतात. तसेच हा नियम संघांना सामन्याच्या परिस्थितीशी गतिमानपणे जुळवून घेण्यास सक्षम करतोे. संघ खेळाच्या मध्यभागी विशिष्ट रणनीती द्वारे सामन्याच्या परिस्थितीनुसार गोलंदाजासाठी फलंदाजाची अदलाबदल (किंवा उलट) करू शकतात.
तोटे: काही कर्णधार किंवा विशिष्ट स्तरावरील खेळाडू सामना जिंकण्याच्या उद्देशाऐवजी वैयक्तिक बाबींसाठी बदली खेळाडूंवर अवलंबून राहू शकतात. तसेच कर्णधाराने हा नियम प्रभावीपणे व्यवस्थापित न केल्यास संघातील एकात्मता बिघडू शकते. तसेच या नियमाच्या अयोग्य वापरामुळे अष्टपैलू खेळाडूंचे मूल्य कमी होऊ शकते.
वाईड्स आणि नो-बॉलसाठी डीआरएसचा वापर
निर्णय पुनरावलोकन प्रणाली- ऊशलळीळेप ठर्शींळशु डूीींशा (डीआरएस) मध्ये आता ऑफ-स्टंपच्या बाहेर उंची-आधारित नो-बॉल आणि वाईड्ससाठी रेफरल्स समाविष्ट आहेत, ज्यामध्ये पंचांना मदत करण्यासाठी हॉक-आय तंत्रज्ञान आणि बॉल ट्रॅकिंगचा वापर केला जातो. थोडक्यात हॉक-आय तंत्रज्ञानाचा वापर करून, डीआरएस मध्ये आता उंची-आधारित नो-बॉल (उदा., उच्च फुल-टॉस) आणि ऑफ-स्टंपच्या बाहेर वाइडसाठी पुनरावलोकन (डीआरएस) समाविष्ट आहेत. मात्र लेग-साइड वाइड पंचांच्या विवेकबुद्धीनुसार दिले जातील.
फायदे: पंचांच्या निर्णयांची अचूकता वाढवते, ज्यामुळे निष्पक्ष निकाल मिळतात आणि खेळाची विश्वासार्हताही वाढते. अशा सामन्यांमध्ये जिथे प्रत्येक धाव महत्त्वाची असते, त्यावेळेस हा नियम महत्त्वाचा ठरू शकतो.
तोटे: अधिक डीआरएस घेण्याचा निर्णय खेळाचा वेग मंदावू शकतात, जे चाहते टी-२० च्या वेगवान स्वरूपाला प्राधान्य देतात त्यांची निराशा होऊ शकते. तसेच या नियमात लेग-साइड वाइड वगळल्याने पंचांच्या कॉलमध्ये सुसंगततेवर वादविवाद होऊ शकतात.
स्लो ओव्हर-रेट दंड सुधारणा
कर्णधारांना आता स्लो ओव्हर-रेटसाठी सामन्यावरील बंदी नाही. त्याऐवजी, दंडांमध्ये दंड (मॅच फीच्या २५-७५%) आणि डिमेरिट पॉइंट्स (तीन वर्षांसाठी वैध) यांचा समावेश आहे, ज्यामध्ये खेळातील निर्बंध जसे की उशिरा षटकांसाठी वर्तुळाबाहेर कमी क्षेत्ररक्षक असणे समाविष्ट आहे.
फायदे: हा नियम प्रमुख खेळाडू उपलब्ध राहतील याची खात्री देतो. त्यामुळे संघातील स्पर्धात्मकता आणि चाहत्यांचे हित राखले जाईल.
तोटे: स्लो ओव्हर रेट मुळे पुढील सामन्यावर बंदी नसल्याने काही संघ विशिष्ट रणनीती अमलात आणण्यासाठी दंड लागला तरी चालेल, असा प्रकार अवलंबू शकतात. त्यामुळे खेळ वेळेवर संपले असा या नियमाचा मुळ हेतू साध्य होईलच असे नाही. तसेच डिमेरिट पॉइंट्स सिस्टम दर्शकांना गोंधळात टाकू शकते.
माघार घेतल्यास दोन वर्षांची बंदी
लिलावात नोंदणी करणारे खेळाडू निवडले गेले आणि नंतर हंगाम सुरू होण्यापूर्वी त्यांनी अचानक माघार घेतल्यास त्यांना आयपीएलमध्ये सहभागी होण्यापासून दोन वर्षांची बंदी घालण्यात येईल.
फायदे: हा नियम खेळाडूंना शेवटच्या क्षणी माघार घेण्यापासून परावृत्त करतो. लिलावादरम्यान फ्रँचायझींना आत्मविश्वासाने रणनीती बनविण्यास मदत होते.
तोटे: दुखापत, वैयक्तिक आपत्कालीन परिस्थितीमुळे एखाद्या खेळाडूने आयपीएल हंगाम सुरू होण्यापूर्वी माघार घेतल्यास त्यालापण हा नियम लागू होईल की सूट मिळेल याबाबत स्पष्टपणे उल्लेख नाही.
निष्कर्ष
आयपीएल २०२५ च्या नियमातील बदलांचा उद्देश खेळाच्या विकास, स्पर्धात्मकता, निष्पक्षता आणि मनोरंजन यांचा समतोल साधणे आणि त्याचबरोबर लॉजिस्टिक आणि व्यावसायिक गरजा पूर्ण करणे हा आहे. फायद्यांमध्ये सुधारित गेमप्ले इक्विटी (उदा. दव कमी करणे, डीआरएस विस्तार) आणि खेळाडूंच्या संधी (उदा., इम्पॅक्ट प्लेअर, मॅच फी) यांचा समावेश आहे, परंतु संभाव्य असंतुलन, गेममधील व्यत्यय आणि मैदानाबाहेरील कठोर नियम यासारखे तोटे आव्हाने निर्माण करू शकतात. २२ मार्च २०२५ पासून हंगाम पुढे सरकत असताना त्यांचा खरा परिणाम दिसून येईल.